പത്മതീർത്ഥം - ശ്രീപത്മനാഭസ്വാമി ക്ഷേത്രം

"ശ്രീ പത്മനാഭ പാഹിമാം"

"ശ്രീ പത്മനാഭ രക്ഷമാം"

പത്മതീർത്ഥം

ശ്രീ പത്മനാഭ സ്വാമി ക്ഷേത്രവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട പുണ്യ തീര്ഥ മായ പദ്മതീർത്ഥം തിരുവനന്തപുരത്തെ ഏറ്റവും പഴയ കുളങ്ങളിലൊന്നാണ്. പതിമൂന്നാം നൂറ്റാണ്ടിലെ അനന്തപുരാണത്തിൽ പരാമർശിച്ചിരിക്കുന്ന ‘അനന്തതീർത്ഥം’ പത്മതീർത്ഥവുമായി ചേര്ത്ത് വായിക്കാമെന്ന് പല ചരിത്രകാരന്മാരും സമ്മതിക്കുന്നു. എന്നിരുന്നാലും, ഈ കുളം ഒരുകാലത്ത് ദർപ്പകുളം എന്നറിയപ്പെട്ടിരുന്നുവെന്ന് മധ്യകാലഘട്ടത്തിലെ രേഖകൾ വെളിപ്പെടുത്തുന്നു.

അനിഴം തിരുനാള്‍ മാര്ത്താ ണ്ഡ വർമ്മയുടെ കീഴില്‍ ശ്രീ പത്മനാഭ സ്വാമി ക്ഷേത്രം ഉയർന്നുവന്നതോടെ, ഒരിക്കൽ, പ്രകൃതിദത്ത ഉറവകളാൽ ഉള്ള ഒരു ദര്പ്പ്കുളം വികസിപ്പിച്ചു എന്ന കൃത്യമായ രേഖകളും അളവുകളും മതിലകം രേഖകളിൽ കാണാം.

നഗരത്തിന്റെ ഹൃദയഭാഗത്തുള്ള കുളവും അതിന്റെ ചുറ്റുപാടുകളുമായ പത്മതീർത്ഥം ശ്രീ പത്മനാഭസ്വാമി ക്ഷേത്രവുമായും കോട്ട പ്രദേശത്ത് താമസിക്കുന്നവരുമായും അടുത്ത ബന്ധം പുലര്ത്തു ന്നു.

ചരിത്രപരമായ തിരുവനന്തപുരത്തിന്റെ സാമൂഹിക-സാംസ്കാരികവും മതപരവുമായ പശ്ചാത്തലത്തിൽ ശ്രീ പത്മനാഭസ്വാമി ക്ഷേത്രവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട കുളമായ പദ്മതീർത്ഥം ഒരു പ്രത്യേക ഇടം വഹിക്കുന്നു. കോട്ട പ്രദേശത്തിന്റെയും അതിന്റെ ചുറ്റുപാടുകളുടെയും ചരിത്രത്തിന് നിശബ്ദ സാക്ഷിയാണ് പുരാതന ജലാശയം. നിലവിൽ, കുളം ആധുനിക നഗര പശ്ചാത്തലത്തിൽ നമ്മുടെ സാംസ്കാരിക സ്വത്വത്തെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു. കേരളത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ ക്ഷേത്രക്കുളങ്ങളിലൊന്നാണ് പത്മതീർത്ഥക്കുളം

ഐതീഹ്യങ്ങള്‍

മഹാവിഷ്ണുവിന്റെ അവതാരമായ ശ്രീബലരാമൻ ഭാരതവർഷം മുഴുവൻ പ്രദക്ഷിണമായി സഞ്ചരിച്ച് തീർത്ഥ സ്നാനം ചെയ്തതായി ശ്രീമദ്ഭാഗവതം (ദശമസ്കന്ധം 79: 18) പറയുന്നു. കന്യാകുമാരിയിൽ നിന്ന് പുറപ്പെട്ട അദ്ദേഹം വിഷ്ണു സാന്നിധ്യമുള്ള തിരുവനന്തപുരത്ത് (ഫכൽഗുനം) വന്ന് പദ്മതീർത്ഥത്തിൽ സ്നാനം ചെയ്ത് പശുക്കളെ ദാനം ചെയ്തുവെന്നും പുരാണം വിവരിയ്ക്കുന്നു.

ഭഗവാൻ ബലരാമന്റെ ആഗമനവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട് ശ്രീപദ്മനാഭസ്വാമി ക്ഷേത്രത്തിൽ പ്രചാരമുള്ള കഥ ഇപ്രകാരമാണ്: - ദ്വാപരയുഗത്തിൽ തന്നെ തിരുവനന്തപുരത്ത് പദ്മനാഭ സാന്നിധ്യം ഉണ്ടായിരുന്നെങ്കിലും ഇവിടെ പദ്മനാഭവിഗ്രഹമോ ക്ഷേത്രമോ ഇല്ലായിരുന്നു. തിരുവനന്തപുരം അന്ന് അനന്തൻകാടെന്ന വനം ആയിരുന്നു. വനത്തിനുള്ളിലാണ് പദ്മതീർത്ഥക്കുളം സ്ഥിതി ചെയ്തിരുന്നത്. പദ്‌മതീർത്ഥത്തിൽ സ്നാനം ചെയ്ത ശേഷം ബലരാമൻ കുളക്കരയിൽ വച്ച് ഗോദാനം ചെയ്തു. വളരെക്കാലമായി ബലരാമന്റെ ആഗമനം കാത്തിരുന്ന ദേവന്മാരും സിദ്ധന്മാരും മുനികളും അദ്ദേഹത്തെ കാണാൻ എത്തി. അവരെ ആലിംഗനം ചെയ്‌തു സ്വീകരിച്ച ഭഗവാൻ വേണ്ട വരം ചോദിക്കാമെന്ന് പറഞ്ഞു. സാമ്രാജ്യമോ സ്വർഗ്ഗമോ എന്നല്ല സാക്ഷാൽ വൈകുണ്ഠ ലോകം പോലും വേണ്ടെന്ന് പറഞ്ഞ ആ മഹാഭാഗവതന്മാർ തങ്ങൾക്ക് ഭഗവദ്ദർശനം ലഭിച്ച പദ്മതീർത്ഥക്കരയിൽ ഭഗവാനെ മാത്രം സ്മരിച്ചും നാമ സങ്കീർത്തനം ചെയ്തും കഴിയാനാണ് മോഹമെന്നും പറഞ്ഞു. അങ്ങനെ ആകട്ടേ എന്ന് ബലരാമൻ അനുഗ്രഹിച്ചു.

പതിമൂന്നാം നൂറ്റാണ്ടിലെ രചനയായ അനന്തപുരവർണം (ഒരു അജ്ഞാത കവി), ശ്രീ പത്മനാഭസ്വാമി ക്ഷേത്രത്തിന് ചുറ്റുമുള്ള മറ്റ് തീര്ഥാങ്ങളോടൊപ്പം അനന്തതീർത്ഥം (പദ്മതീർത്ഥത്തിന്റെ പഴയ പേര്) പരാമർശിക്കുന്നു.

ചരിത്ര രേഖകള്‍

വി. നരസിംഹൻ തമ്പിയെപ്പോലുള്ള പ്രാദേശിക ചരിത്രകാരന്മാർ പറയുന്നത്, പതിനാലാം നൂറ്റാണ്ടിൽ കുളം വലുതാക്കിയത്, വീരരാമ മാർത്തണ്ട വർമ്മയുടെ ഭരണകാലത്താണ്, ഖനനങ്ങളിൽ നിന്ന് ഭൂമിയെ ഉപയോഗിച്ചുകൊണ്ട് ശ്രീ പത്മനാഭസ്വാമി ക്ഷേത്രത്തിന് ചുറ്റും ഒരു കവാടം നിർമ്മിച്ചു. പതിനെട്ടാം നൂറ്റാണ്ടിൽ അനിഴം തിരുന്നാള്‍ മാര്ത്താ ണ്ഡ വർമ്മയും ധർമ്മരാജയും ചേർന്നുള്ള നവീകരണത്തിനുശേഷം ഈ തീര്ത്ഥംഷ ഇന്നത്തെ അവസ്ഥയിലേക്ക് മാറി. കൊച്ചാർ എന്നറിയപെടുന്ന ഒരു ചെറുനദിയിലൂടെ (ചാനല്‍) കിള്ളി നദിയിലുള്ള ജലം മരുതങ്കുഴി അണ (ചെക്ക് ഡാം) യില്‍ നിന്നു ശുദ്ധജലം പദ്‌മതീർ‌തത്തിലേക്ക് എത്തിച്ചു തുടർന്നുള്ള ഭരണാധികാരികൾ ക്ഷേത്ര തീര്ത്ഥം പരിപാലിക്കാൻ ആവശ്യമായ നടപടികൾ സ്വീകരിച്ചു. 1813 ൽ പദ്മതീർത്ഥത്തിന്റെ തീരത്ത് എണ്ണ വിളക്കുകൾ സ്ഥാപിച്ചു. മുറജപം ഉത്സവത്തോടനുബന്ധിച്ച് കുളം വൃത്തിയാക്കാൻ ആനുകാലിക പരിപാലന സംവിധാനവും ഏർപ്പെടുത്തി.

ശ്രീ പത്മനാഭസ്വാമി ക്ഷേത്രവും പഴയ തിരുവിതാംകൂറിലെ രാജകുടുംബവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ചരിത്രത്തിന്റെ നിരവധി ശീർഷകങ്ങൾ പത്മതീർത്ഥം ഉൾക്കൊള്ളുന്നു. ധർമ്മരാജന്റെ (1758-1798) ഭരണകാലത്ത്, മൈസൂരിൽ നിന്നുള്ള ഒരു ചാരൻ, മാന്ത്രിക കഴിവുകളുള്ള ഒരു വിദഗ്ധന്റെ വേഷത്തിൽ കോട്ടയിൽ സ്ഥിരതാമസമാക്കിയിരുന്നു രാജാവിന്റെ സഹോദരൻ മകയിരം തിരുന്നാള്‍ ആ ചാരനെ തീര്ഥസത്തില്‍ മുക്കി കൊന്നതായിപറയപ്പെടുന്നു. തീര്ഥ ത്തിനു ഒരു ചെറിയ നിലവറയുണ്ട് എന്നും, അവിടെ ശ്രീ പത്മനാഭസ്വാമിയുടെ വിഗ്രഹത്തിന്റെ നിർമ്മാണത്തിനായി കൊണ്ടുവന്ന ശിഷ്ടം ചില സാളഗ്രാമങ്ങള്‍ ഇപ്പോഴും സൂക്ഷിക്കുന്നു എന്നും കരുതപ്പെടുന്നു. പിന്നീട്, ശ്രീ മൂലം തിരുനാൽ രാമവർമ്മ (1885-1924) ആ സാളഗ്രാമങ്ങളെ നിലവറയ്ക്കുള്ളിൽ സംഭരിക്കാനുള്ള ക്രമീകരണങ്ങൾ ചെയ്തു എന്നും കേള്ക്കകപ്പെടുന്നു,ഈ തീര്ഥുത്തില്‍ നിന്നുള്ള വെള്ളം ഇന്ത്യയില്‍ ഉടനീല്ളംഈ പവിത്രമായി കരുതപ്പെടുന്നു.

കോട്ട പ്രദേശത്തും പരിസരങ്ങളിലും താമസിച്ചിരുന്ന മുതിർന്ന പൗരന്മാർ പദ്മതീര്ഥസവുമായി അടുത്ത ബന്ധം പുലർത്തിയിരുന്നു. ചിലരെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം, തീര്ഥ്വും അതിന്റെ മേല്കൂരര മേഞ്ഞ ഇരിപ്പിടങ്ങളും അവരുടെ പ്രിയപ്പെട്ട വിഷയങ്ങളെക്കുറിച്ച് ചർച്ച ചെയ്യുന്നതിനും സമപ്രായക്കാരുമായി ഒത്തുചേരുന്ന ഒരു മികച്ച ഒരു സ്ഥലം (Hang-Out) ആയിരുന്നു. നഗരത്തിലെ അറിയപ്പെടുന്ന ഗായകനായ ശ്രീകണ്ഡേശ്വരം രത്‌നാകരൻ ഭാഗവതറിനെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം ഈ തീര്ത്ഥം് സുഗന്ധമുള്ള ഓർമ്മകൾ ഉളവാക്കുന്നു. അദ്ദേഹം ഇങ്ങനെ ഓര്ക്കുുന്നു “കലാകാരന്മാരുടെയും സംഗീതജ്ഞരുടെയും ഒരു കുടുംബത്തിലാണ് ഞാൻ ജനിച്ചതെങ്കിലും, 1940 കളിൽ തിരുവനന്തപുരത്ത് ആനകൊമ്പു കൊണ്ടുള്ള കൊത്തുപണിയില്‍ ഞാൻ ഔദ്യോഗിക ജീവിതം ആരംഭിച്ചു, കൊത്തുപണിയുടെ സൂക്ഷ്മത ഞാൻ പഠിക്കുമ്പോഴും എന്റെ ഹൃദയം സംഗീതത്തിനായി കൊതിച്ചു കൊണ്ടിരുന്നു. ആ ദിവസങ്ങളിൽ, വൈകുന്നേരങ്ങളിൽ എനിക്ക് ലഭിച്ച ഒഴിവു സമയമായിരുന്നു എന്റെ ഏക ആശ്വാസം. ദിവസത്തിൽ എന്റെ ജോലി കഴിഞ്ഞതിനുശേഷം, ഞാൻ കോട്ടയില്‍ പോയി പദ്മതീർത്ഥത്തിന്റെ പടികളിൽ ഇരുന്നു, എന്റെ കാലുകൾ തണുത്ത വെള്ളത്തിൽ മുക്കി അടുത്തുള്ള കടകളിലെ റേഡിയോകളിൽ നിന്ന് സംഗീതത്തിലേക്ക് ട്യൂൺ മുഴുകുകയും ചെയ്യുമായിരുന്നു, തീര്ഥ്വും അതിന്റെ ശാന്തമായ ചുറ്റുപാടും തീർച്ചയായും അന്ന് ആ യുവാവിൽ സംഗീതജ്ഞനെ വളർത്തിയെടുക്കാൻ സഹായിച്ചു, അദ്ദേഹം പറയുന്നു."

ശാന്തമായ പദ്മതീർത്ഥം പിന്നീടുള്ള വർഷങ്ങളിൽ മാറ്റപ്പെട്ടു കൊണ്ടിരുന്നു. പഴയ ജലനിര്ഗ്ഗ മനസംവിധാനം (ഡ്രെയിനേജ് പാറ്റേൺ) പ്രവർത്തന രഹിതമാവുകയും കുളത്തിന് ചുറ്റും ഇരുമ്പ് റെയിലിംഗും ഗേറ്റുകളും സ്ഥാപിക്കുകയും ചെയ്തു. പുതിയ ഘടകങ്ങളുടെ ആമുഖം പ്രദേശവാസികളും കുളവും തമ്മിലുള്ള ബന്ധത്തിൽ ഒരു മാറ്റം വരുത്തി. കുറച്ച് പഴയ കാലഘട്ടത്തില്‍ ഉള്ളവര്‍ ഇപ്പോഴും അവരുടെ സന്ദർശനം തുടർന്നു - അവരെല്ലാം ഇന്നും ഓര്ക്കുെന്നു - തീര്ഥ്ത്തിന്റെ പ്രിയപ്പെട്ട ഓർമ്മകൾ, കർപ്പൂരത്തിന്റെയും ധൂപവർഗ്ഗത്തിന്റെയും സുഗന്ധം, വായുവിൽ പൊങ്ങിക്കിടക്കുന്ന സംഗീതം അങ്ങനെ അങ്ങനെ നീളുന്ന ഓര്മകകളും.

കോച്ചാര്‍
കോച്ചാർ ഇന്ന് പ്രവർത്തനരഹിതമാണെങ്കിലും അത് ഒരു അത്ഭുതമായ സൃഷ്ടി ത്തന്നെയാണ് പ്രാദേശിക ഭൂപ്രകൃതിയും താഴ്ചകളും ഉയരങ്ങളും മനസിലാക്കിയ പഴയ എഞ്ചിനീയർമാരുടെ വൈദഗ്ധ്യത്തിന്റെ തെളിവാണ് ഇത്, ഏകദേശം ആറ് കിലോമീറ്റർ നീളമുള്ള ഒരു ശുദ്ധജല അരുവി ആവിഷ്കരിക്കാൻ അവര്ക്ക് സാദിച്ചു. മാരുതൻകുഴിയിൽ നിന്നുള്ള കോച്ചാർ നീരൊഴുക്ക് ഇടപഴനി, ജഗതി, വലിയശാല, തകരപറമ്പു എന്നിവയിലൂടെ കടന്ന് വടക്കുകിഴക്കൻ ഭാഗത്ത് നിന്ന് കോട്ടയിൽ പ്രവേശിച്ച് പദ്മതീർത്ഥം തീര്ഥനത്തിലേക്ക് കൊണ്ടുവന്നു. ശുദ്ധജല പ്രവാഹം പതിവായി പരിശോധിച്ച കോച്ചാർ പിള്ളാമാരുടെ കഥകൾ പഴയ കാലത്തിലുള്ളവര്‍ ഇപ്പോഴും ഓർക്കുന്നുണ്ടായിരിക്കാം

പതിനെട്ടാം നൂറ്റാണ്ടിലെ പദ്മതീർത്ഥവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട രേഖകളിൽ കുളത്തിന്റെ നാലുഭാഗത്തും കല്ല് പടികൾ നിർമ്മിച്ചതായി പരാമർശിക്കുന്നു. ചെറുതും വലുതുമായ മണ്ഡപങ്ങളും (പവലിയനുകൾ) കുളത്തിന്റെ നാലുഭാഗത്തും കുളിക്കുന്ന പടവുകളും ഒരേ സമയം സ്ഥാപിച്ചു. ആദ്യകാലങ്ങളിൽ, ഓരോ മുറജപം ഉത്സവത്തിനും മുമ്പായി, കുളം പതിവായി വറ്റിക്കുകയും തറ വൃത്തിയാക്കുകയും പുതിയ ബീച്ച് മണല്‍ ഇടുകയും ചെയ്തു പോന്നിരുന്നു. പദ്മതീർത്ഥത്തിൽ നിന്നുള്ള മലിന ജലം ജലാശയങ്ങളെ ബന്ധിപ്പിക്കുന്ന ഒരു അഴുക്കുചാലിലൂടെ പുത്തരിക്കണ്ടത്തെ വലിയ കുളത്തിലേക്ക് ഒഴുക്കിയിരുന്നു.പിന്നീട്, പദ്മതീർത്ഥത്തിൽ നിന്നുള്ള മലിനമായ അവശേഷിക്കുന്ന ജലം കിഴക്ക് തെരുവിലൂടെ തെക്ക്-കിഴക്ക് സ്ഥിതിചെയ്യുന്ന അടുത്തകുളവുമായി ബന്ധിപ്പിച്ചിരുന്നു പാത്രകുളത്തിൽ നിന്നുള്ള അധിക ജലം ഒരു ചെറിയ ദ്വാര മുഖം വഴി അടുത്തുള്ള തോഡിലേക്ക് (തെക്കണംകര - പേര് സംശയമുണ്ട്) ഒഴുക്കി വിട്ടിരുന്നു.

സ്വാതന്ത്ര്യാനന്തര കാലഘട്ടത്തിൽ, ചരിത്രപ്രാധാന്യമുള്ള ദ്രുതഗതിയിലുള്ള പരിവർത്തനം ക്രമേണ നിരവധി ജലാശയങ്ങളുടെ തിരോധാനത്തിന് കാരണമായി. പദ്മതീർത്ഥത്തിന് കുഴപ്പമില്ലായിരുന്നെങ്കിലും, അതിന്റെ ഇരട്ട കുളം - പാത്രകുളം നിറഞ്ഞു അങ്ങനെ ഡ്രെയിനേജ് സംവിധാനം കാലഹരണപ്പെട്ടു. പിന്നീട്, കോച്ചാറിൽ നിന്നുള്ള ശുദ്ധജല വിതരണം നിർത്തിയപ്പോൾ, പദ്മതീർത്ഥത്തിന് അതിന്റെ യഥാർത്ഥ ജലസ്രോദാസുകളെ (പ്രകൃതിയുടെ ഉറവകള്‍) വീണ്ടും ആശ്രയിക്കേണ്ടിവന്നു.

പത്മതീര്ഥe കുളത്തിന്റെ നവീകരണ പ്രവർത്തനങ്ങൾ സംരക്ഷണ വിദഗ്ധരുടെ മേൽനോട്ടത്തിൽ (2017-2018) പുനരാരംഭിച്ചു. അതിന്റെ ചുമതല പുരാവസ്തു വകുപ്പിന്റെ മുൻ ഡയറക്ടർ എസ്. ഹേമചന്ദ്രനെ സംരക്ഷണ സമിതിയും ക്ഷേത്രഭരണ സമിതിയും അടങ്ങുന്ന സംയുക്ത സമിതി ഏല്പ്പി ച്ചു.

കേട്ടറിവ്
നവീകരണത്തിന്റെ ഭാഗമായി, പദ്മതീർത്ഥം പൂര്ണpമായും വറ്റിച്ചപ്പോള്‍ ഒരു പഴയ കിണറും സാളഗ്രാമുകൾ സൂക്ഷിക്കുന്ന നിലവറയുടെ വാതിലും അതുപോലെ പദ്മതീർത്ഥത്തെ പുത്തരികണ്ഡവുമായി ബന്ധിപ്പിക്കുന്ന പഴയ വാതില്‍ (sluice അഥവ Shutter) കിഴക്ക് ഭാഗത്ത് കണ്ടു. തെക്ക്-കിഴക്ക് മൂലയിൽ ഒരു കാലത്ത് ‘നിറ-പുത്തരി’ ചടങ്ങിനായി ക്ഷേത്രത്തിലേക്ക് കൊണ്ടുവന്ന നെല്ല് സൂക്ഷിക്കാൻ ഉപയോഗിച്ചിരുന്ന ഒരു പഴയ പവലിയന്റെ അവശിഷ്ടങ്ങൾ കാണാമായിരുന്നു, . കൊത്തുപണികളുള്ള തകർന്ന തൂണുകളുടെ ഭാഗങ്ങള്‍ കാണാമായിരുന്നു; പതിനെട്ടാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ തുടക്കത്തിൽ വടക്ക് ഭാഗത്ത് ഉണ്ടായിരുന്ന ചുമടു താങ്ങിയും ഉണ്ടായിരുന്നു ഇങ്ങനെ ഉള്ള ചുമടു താങ്ങിയാണത്രെ പത്മതീർത്തത്തിന്റെ ഉള്ളില്‍ നിന്ന് ശേഖരിച്ച അഴുക്കും ചെളിയും തലയിൽ ചുമക്കുമ്പോള്‍ ഒരു ബലത്തിനു വേണ്ടി തൊഴിലാളികൾ ഒരിക്കൽ ഉപയോഗിച്ചു കൊണ്ടിരുന്നത്.

നന്ദി

ഈ പോസ്റ്റില്‍ എന്തേലും തെറ്റുകള്‍ ഉണ്ടെങ്കിലോ, അറിവില്ലായ്മ ഉണ്ടെങ്കിലോ കമെന്റ്ള ചെയ്യുക.

അക്ഷരത്തെറ്റുകള്‍ പൊറുക്കുക.
© വിജയ് മോഹന്‍

Ref: The Hindu (Article by Sharat Sundar Rajiv – Date: 04.03.2016, Date: 29.12.2017); The New Indian Express ((02.04.2018); Wikipedia

Pic Courtesy: Google Images,

http://rpkcet.blogspot.com/2015/05/gods-own-country.html. The Hindu, The New Indian Express